Dalgalanma işaretleri

Kumtaşında eski dalgalanma işaretler

Dalgalanma izleri, deniz dibinde, akarsu depolarında ve kumullar üzerinde, meydana gelen küçük dalgalar biçimindedir ve tabaka yüzeylerinde görülürler.Değişik hızda hareket eden iki ortam (su ve kum veya hava ve kum) arasındaki sınır yüzeyinin dalgalanmasıyla oluşur. Simetrik dalgalanma izleri düzenli salınım hareketlerine bağlı olarak meydana gelirler. Asimetrik dalgalanma izleri da dik yamaç, rüzgarın ve akıntının ilerlediği yöne bakar.

Kum, silt gibi ince unsurlu, çimentosuz, gevşek tortulların yüzeyinde dalgalar, akıntılar ve rüzgârlar tarafından meydana getirilen ve bu yerlere dalgalı, karışık veya buruşuk bir görünüm kazandıran küçük yer şekilleridir. Bunlar birbirine az çok paralel küçük sırtlarla bunların arasında yer alan oluklardan meydana gelirler. Uzanış doğrultuları kendilerini meydana getiren etmenin (dalga, akıntı veya rüzgâr) hareket yönüne diktir.

Dalgacık akım işaretleri, yönsüz dalgacıklar veya asimetrik dalgacık işaretleri yükselen ve azalan eğimli akımlara sahip olup asimetrik profildedirler. Aşağı akım eğimi yamaç açısını temsil eder ve bu açı çöküntünün şekline bağlıdır. Bunlar genellikle akarsu ve rüzgar yığıntı çevrelerinde meydana gelirler.

Çapraz tabaka dalgacıkları çöküntünün akım veya dalga aracılığıyla yer değiştirmesi yoluyla olur. Yer değiştiren dalgalanmaların üst üste binmesiyle bir dizi çapraz lamina üretilir. Dalgacık şekilleri birbirlerine yanal olacak şekildedir ve dalgacık tepeleri tabakaya dik şekilde ulaşır bu yüzden yukarı doğru artan bir eğime sahip olarak görünürler. Bu işlem birbirlerine çapraz uzanmış ve genel olarak yeryüzüne çıkmış kısımlardan dalgacık tepelerini kesen bir görüntüye sahip birçok ünitenin meydana gelmesini sağlar. Bu kısımlarda diğer yönelimlerle birlikte önceki yönelimler ve dalgacık şekillerine göre tabaka yatay veya boğaz şeklinde olabilir. Çapraz tabakalar her zaman aşağı yönde kademeli çökeltiye sahiptirler ve daime dalgacıkların yönüne diktirler. Yani dalgacıklar hangi yöne akıyorsa, akan yöne doksan derece bir açışı olacaktır.

Dalgalanma Türleri

Düz dalgalanma: Düz dalgalanmalar hepsi aynı yönde dalan ve aynı düzlemde yatan çapraz lamainalar üretir. Bu dalgalanma biçimi, akımın tek yönlü akışı ile oluşurlar.

Kıvrımlı dalgalanma: Bu dalgalanmalar kıvrımlı olan çapraz laminalar üretir. Yukarı ve aşağı eğri deseni gösterirler. Kıvrımlı dalgalanmalar, çapraz çapraz laminasyon üretir.

Bu tip dalgalanmaların altında oluşan bütün tabakalar akışa bir açıda daldırılırlar. Bu tabakalar aynı zamanda tek yönlü akım tarafından oluşturulurlar.

Katener dalgalanması: Katener dalgaları, kıvrımlı olan ancak tek yönlü bir çarkı olan çapraz laminalar üretir. Tekrarlanan bir 'w' ya benzer bir desen gösterirler. Kıvrımlı dalgalanmalar gibi, bu dalgalanma formu da daldırma ile akışa bir açıda ve aşağı akışta tek yönlü akış tarafından oluşturulmuştur.

Linguoid / Lunat Dalgalanmaları: Linguoid dalgalanmalar Katener ve kıvrımlı dalgalanmalara benzer bir tabaka oluşturacak şekilde kavisli ve eğimli bir yüzeye sahiptir. Linguoid dalgalanmalar, Katener dalgalanmalarda olduğu gibi 'W' şekline benzer bir görüntüye sahiptir. Hilal şeklinde dalgalanmalar anlamına gelen Lunat dalgalanmalar, Linguoid dalgalanmalara benzer ancak kenarları eğimden ziyade kavislidir. Diğer tüm özellikleri aynıdır.

Dalga-Simetrik Dalgalanma

Çapraz laminalar ve asimetrik dalgaları tanımlama

Boyut (ölçek)
Boyut	Tanım
Çok küçük	Çok küçük çapraz laminasyon yaklaşık bir santimetre dalga yüksekliği anlamına gelir.
Küçük	küçük çapraz tabakalanmada on santimetreden daha az bir yükseklikte dalgalanmalar vardır.
Orta	Orta çapraz laminasyonda 10 cm ve 1 m arasında kalınlığa sahip dalgalanmalar vardır.
Büyük	Büyük tabakalanmada 1 m ve daha fazla kalınlıkta dalgalanmalar vardır.

Dalga şekilli dalgacıklar: Çift yönlü dalgalanmalar veya simetrik dalgalanma işaretleri de simetrik, neredeyse sinüzoidal bir profile sahiptir. Bunlar bulundukları ortamın zayıf akımlardan meydana geldiğini gösterir ve bu zayıf akımlar dalga osilasyonları tarafından oluşur.

Günümüz akışlarının çoğunda, kaba kumdan daha büyük tortularda dalgalanmalar oluşmayacaktır. Bu nedenle, kum yatağı akışlarının dere yataklarına mevcut dalgalanmalar hakim olurken, çakıl yatağı akışları yatak formları içermez. Dalgaların iç yapısı, kum tanelerinin boyut dağılımı dalgaların büyüklüğü ile ilişkili olduğu için üstte kaba tanecikler bulunan ince bir kum tabanıdır. Bunun nedeni, kaba taneler birikir ve koruyu bir bariyer sağlarken ince tanelerin hareket etmeye devam etmesidir.

Rüzgar tarafından oluşturulan dalgacıklar

Normal Dalgacıklar: Ayrıca sıkıştırma dalgacıkları olarak da adlandırılır. Bu dalgacıklar akıntı rejiminin alçak seviyeli kısmında tanecik boyu 0,3-2,5 mm olan kumlardan meydana gelir.  Normal dalgacık dalga boyu 7–14 cm arasındadır ve düz bir sinüs yapıya sahiptir. Sinüs tepeleri rüzgârın akış yönüne yatay gelir.

Devasa Dalgacıklar: Bu dalgacıklar akıntı rejiminin yüksek seviyeli kısmında meydana gelir. Kum çift durumlu tanecik büyüklüğü dağılımı gösterir. Bu durum beklenmedik şekilde 1–25 m arası çok uzun dalga boyları meydana getirir. Rüzgârın büyük parçaları taşımak için yetersiz fakat küçük parçaları taşımak için yeterince güçlü olduğu yerlerde görülür.

Değişken Dalgacıklar:  Ayrıca aerodinamik dalgacıklar olarak da bilinir. Yüksek hızlı rüzgârlar tarafından oluşturulurlar. Uzun ve düz bir yapıya sahiptirler.

Tanımlamalar

 Dalga Tepesi: Bir dalganın aldığı en büyük değer veya yüksekliğe tepe noktası denir. Bu tepe noktası bir dalga çeviriminde dalganın pik yaptığı yerde yer alır.

Çukur:Tepenin tam aksine bir dalga üzerinde yer alan minimum değerli noktayı temsil eder.

Kaynakça

Atıflar

Kitaplar

• ERİNÇ, S:Jeomorfoloji-1,Der Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2010
• HOŞGÖREN, M: Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Çantay Yayınları, İstanbul, 2011
• Potter, Pettijohn. (1977) Paleocurrents and Basin Analysis
• Nichols, Gary. (2009)Sedimentary and Stratigraphy
• Stow A.V., Dorrik. (2009) Sedimentary Rocks in the Field: A Color Guide